تعریف کمبود ویتامین دی
کمبود شدید ویتامین D با کمبود کلسیم و کمبود فسفر و راشی تیسم در کودکان و استئومالاسی در بالغین مشخص می شود. البته این کمبود شدید که باعث ایجاد چنین تظاهراتی شود امروز در کشورهای پیشرفته کمتر دیده می شود.
اما کمبود خفیف ویتامین D در کشورهای پیشرفته می تواند دیده شود و معمولا همراهی با پوکی استخوان ، افزایش ریسک سقوط یا افتادن و گاه افزایش ریسک شکستگی همراه است.
آیا کمبود ویتامین دی ارتباط با سن یا فصل دارد ؟
بلی ، کمبود ویتامین در افراد مسن بیشتر دیده می شود و در فصول سرد زمستان هم بیشتر دیده می شود.
اهمیت درمان کمبود ویتامین D چه می باشد ؟
شناسایی و درمان مناسب کمبود ویتامین دی برای حفظ سلامت استخوان و عضلات و حتی حفظ سلامت سیستم های ایمنی و قلبی عروقی اهمیت به سزایی دارد.
چه موقع اصطلاح کمبود ویتامین دی به کار می بریم ؟
اندازه گیری ذخایر ویتامین دی بدن توسط اندازه گیری سطح سرمی ۲۵ هیدروکسی ویتامین دی مشخص می شود معمولا سطح نرمال ویتامین دی بین ۳۰ تا ۴۰ نانوگرم در سی سی در نظر می گیرند و مقادیر ۲۵ هیدروکسی ویتامین D کمتر از ۲۰ نانوگرم در سی سی را کمبود در نظر می گیرند و مقادیر ۲۵ هیدروکسی ویتامین دی بالاتر از ۳۰ نانوگرم در سی سی برای افراد مسن ضروری می باشد از آنجائیکه باعث کاهش ریسک افتادن و شکستگی ناشی از پوکی استخوان می شود.
چه میزان از ۲۵ هیدروکسی ویتامین دی باعث کاهش ریسک شکستگی می شود ؟
میزان ۲۸ تا ۴۰ نانوگرم در سی سی از ویتامین دی باعث کاهش ریسک شکستگی می شود.
چه میزان دریافت ویتامین دی برای گروه های سنی و جنسی متفاوت توصیه شده است ؟
در کودکان ۱ تا ۱۸ سال ، خانم های حامله و افراد حول و حوش ۷۰ سال میزان حداقل ۶۰۰ واحد ویتامین D توصیه می شود و در افراد بالای ۷۰ سال میزان ۸۰۰ واحد ویتامین دی توصیه می گردد.
این مقادیر ویتامین دی جهت جلویری از شکستگی ناشی از پوکی استخوان موثر می باشد.
شیوع کمبود ویتامین D چقدر می باشد ؟
کمبود ویتامین که معمولا مقادیر کمتر از ۲۰ نانوگرم تعریف می شود بسیار شایع می باشد و ۴۱ درصد افراد بالغ معمولا مقادیر ویتامین دی کمتر از ۲۰ نانوگرم دارند.
چه فاکتورهایی در ایجاد کمبود ویتامین دی دخالت دارد ؟
- نژاد غیرسفید
- سطح تحصیلات پایین
- افراد چاق
- عدم مصرف روزانه شیر
- میزان کلسترول مفید ( HDL ) پایین
- کمبود دریافت نور خورشید
چه گروه هایی در ریسک بالا برای کمبود ویتامین دی قرار دارند ؟
- افراد پیر که بیشتر از اوقات خود را در منزل سپری می کنند.
- افرادیکه پوست تیره دارند.
- افراد چاق
- مصرف داروهایی که متابولیسم ویتامین دی را افزایش می دهد مثل فنی تویین
- افراد بستری
- افرادیکه تماس اندک با نور خورشید به علت پوشیدن لباس های تیره و پوشیده دارند و استفاده از ضد آفتاب
- افرادیکه مبتلا به پوکی استخوان هستند
- افرادیکه مبتلا به بیماری های التهابی روده مثل کرون و کولیت اولسروز و سلیاک یا حساسیت به فرآورده های گندم دارند.
در چه کسانی بایستی سطح ویتامین دی سرم آن ها چک شود ؟
- خانم های حامله مخصوصا آن هایی که افزایش وزن دارند و چاق می باشند.
- در کسانیکه تماس با نور خورشید به هر علتی ندارند.
- کسانیکه سابقه بیماری های التهابی روده مثل کرون و کولیت اولسروز دارند.
- در افراد مبتلا به پوکی استخوان
- در کسانیکه داروهای ضد تشنج مثل فنی تویین استفاده میکنند
علائم کلینیکی کمبود ویتامین دی
علائم کلینیکی کمبود ویتامین D بستگی به شدت و مدت کمبود ویتامین دی دارد.
چه کسانی با اینکه کمبود ویتامین دی دارند اما بدون علامت هستند ؟
اکثر افرادیکه مبتلا به کمبود خفیف تا متوسط ویتامین دی هستند یعنی میزان ویتامین دی آن ها بین ۱۵ تا ۲۰ نانوگرم می باشد معمولا بدون علامت هستند.
در موارد خفیف و متوسط کمبود ویتامین دی آیا سطح سرمی کلسیم و فسفر تغییر میکند ؟
معمولا در این افراد سطح سرمی کلسیم و فسفر نرمال است.
آیا سطح پاراتورمون هورمون در کمبود ویتامین دی تغییر می کند ؟
در سطوح ویتامین دی پایین تر از ۲۰ نانوگرم سطح سرمی هورمون پاراتورمون یا PTH افزایش می یابد و منجر به افزایش برداشت کلسیم از استخوان ها و در نهایت کاهش تراکم استخوان در پوکی استخوان می شود.
در موارد شدید کمبود ویتامین دی آیا سطح سرمی کلسیم و فسفر تغییر می کند ؟
بله در موارد شدید و طول کشیده کمبود ویتامین دی کاهش جذب روده ای کلسیم و فسفر اتفاق می افتد و سطح سرمی کلسیم و فسفر کاهش می یابد.
کمبود کلسیم و فسفر که در مقادیر پایین ویتامین دی اتفاق می افتد منجر به چه عارضه ای می شود ؟
کمبود کلسیم و فسفر که در مقادیر پایین ویتامین دی اتفاق می افتد منجر به افزایش هورمون پاراتیروئید ایجاد استئومالاسی در بالغین و راشیتیسم در کودکان می شود.
علائم بالینی کمبود شدید ویتامین دی به چه صورت می باشد ؟
- درد استخوان
- حساسیت در لمس استخوان
- ضعف عضلانی
- شکستگی
- اختلال در راه رفتن
استئومالاسی ناشی از کمبود ویتامین دی یا اختلال جذب روده ای ویتامین دی یا دریافت ناکافی نور خورشید در چه میزان از سطح سرمی ویتامین دی ایجاد می شود ؟
استئومالاسی معمولا در سطوح پایین تر از ۱۰ نانوگرم ویتامین دی ایجاد می شود.
ارزیابی بیماران مبتلا به کمبود ویتامین دی
آیا همه بیماران مبتلا به کمبود ویتامین دی نیاز به ارزیابی دقیق دارند ؟
خیر اکثر افراد بالغ که کمبود ویتامین دی دارند ولیکن سطح سرمی ویتامین دی آن ها بین ۱۰ تا ۲۰ نانوگرم در سی سی است نیاز به ارزیابی اضافی ندارند.
کدام افراد مبتلا به کمبود ویتامین دی نیاز به ارزیابی دارند ؟
بیماران با سطح ویتامین دی کمتر از ۱۰ نانوگرم در ریسک ایجاد استئومالاسی هستند و نیازمند ارزیابی بیشتر ، از قبیل اندازه گیری سطح کلسیم – فسفر و آلکالان فسفاتاز و هورمون پارامتروئید و بررسی کار کلیه از قبیل درخواست اوره و کراتینین خون شوند.
در چه کسانی بایستی بررسی سنجش تراکم استخوان از نظر بررسی پوکی استخوان انجام شود ؟
در بیمارانی که مبتلا به کمبود شدید ویتامین دی هستند خصوصا آنهاییکه سطح هورمون پاراتیروئید آن ها افزایش یافته است بایستی تست سنجش تراکم استخوان از نظر بررسی پوکی استخوان انجام شود.
ریکتز ( راشیتیسم ) در اطفال یا استئومالاسی در بالغین در چه کسانی دیده می شود ؟
خوشبختانه این دو بیماری هم اکنون ناشایع شده اند و در افرادی که :
- تماس اندک با نور خورشید دارند
- کسانی که از غذاهایی حاوی ویتامین دی می باشد کمتر استفاده می کنند.
- کسانی که مبتلا به سندرم های سوء جذب هستند.
دیده می شود.
کمبود ویتامین دی بدون علامت آیا شایع است ؟
بلی ، کمبود ویتامین دی نسبتا شایع می باشد.
نحوه درمان کمبود ویتامین دی
برای بیمارانی که با کمبود شدید ویتامین دی یعنی میزان کمتر از ۱۰ نانوگرم در سی سی که معمولا همراه با کاهش کلسیم خون و استئومالاسی می باشد از قرص های ژله ای شکل ویتامین دی ۵۰/۰۰۰ واحدی خوراکی هر هفته برای ۶ تا ۸ هفته استفاده می کنیم و بعد از جبران سطح پاینن ویتامین دی با روش تجویز ویتامین دی به صورت هفتگی جهت حفظ و نگهداری سطح ویتامین دی سرم در ثابت از ویتامین D روزانه با دز ۸۰۰ واحد استفاده میکنیم.
تکرار سطح سرمی ویتامین معمولا چه مدت بعد از درمان توصیه می شود ؟
معمولا ۳ ماه بعد از درمان ، مجدداٌ سطح سرمی ویتامین دی اندازه گیری می شود ، اگر به هدف که رساندن سطح ویتامین دی به بالاتر از ۴۰ نانوگرم نرسیده باشیم بایستی از دزهای بالاتر ویتامین دی استفاده نمود.
در بیماران مبتلا به سوء جذب و کمبود ویتامین دی نحوه ی درمان چگونه است ؟
در این بیماران از دز های بالاتر ویتامین دی مثلا قرص های ژله ای ویتامین دی ۱۰/۰۰۰ تا ۵۰/۰۰۰ استفاده می کنیم.
میزان مطلوب سطح سرمی ویتامین دی در حاملگی چه مقدار می باشد ؟
میزان سطح سرمی مطلوب ویتامین دی در حاملگی تقریبا بایستی ۲۰ نانوگرم در سی سی باشد.
اکثر داروهای مکمل که در حاملگی مورد استفاده قرار می گیرند حاوی ۴۰۰ واحد ویتامین دی هستند و جهت تامین میزان ویتامین دی مورد نیاز برای خانم های حامله کفایت می کنند.
تجویز ویتامین دی در خانم های حامله در چه مواردی باید رعایت شود ؟
بایستی سطح کلسیم ادراری خانم های حامله ای که تحت درمان کمبود ویتامین دی قرار دارند چک شود خصوصا در آن هایی که سابقه سنگ کلیوی دارند.
عوارض جانبی ناشی از مصرف زیاد ویتامین دی چه مواردی می باشد ؟
اولین عارضه ناشی از مسمومیت با ویتامین دی که معمولا در سطوح سرمی ویتامین دی بالاتر از ۸۰ نانوگرم در سی سی اتفاق می افتد افزایش کلسیم خون و افزایش کلسیم ادرار می باشد.
چه کسانی در معرض مسمومیت با ویتامین دی هستند ؟
اکثر بیماران خصوصا افراد مسن که به طور خود سرانه و بدون تجویز پزشک از قرص های مکمل استفاده می کنند بدون اینکه آگاهی در مورد ترکیبات این قرص های مکمل داشته باشند چون بسیاری از این قرص های مکمل حاوی ویتامین دی می باشند و مصرف خود سرانه بی رویه آن منجر به مسمومیت ویتامین دی می شود.
انواع قرص های ویتامین D
- کلسیتریول که به صورت کپسول در بازار دارویی ایران هم موجود است و میتوان در نارسایی مزمن کلیوی و نارسایی شدید کبدی مورد استفاده قرار گیرد. این دارو میتواند روزانه مورد استفاده قرار گیرد.
- کپسول های ژله ای ویتامین دی ۵۰/۰۰۰ واحدی که به صورت هفتگی در مواردی که کمبود شدید ویتامین دی مثلا میزان ویتامین دی کمتر از ۱۰ نانوگرم است مورد استفاده قرار می گیرد.
آیا تجویز کلسیم از طریق تغذیه یا قرص های مکمل در بیماران مبتلا به کمبود ویتامین دی توصیه می شود ؟
در تمامی بیماران مبتلا به کمبود ویتامین دی بایستی مقادیر ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ میلی گرم کلسیم از طریق رژیم غذایی یا دارویی دریافت نمایند البته در کسانیکه مبتلا به سوء تغذیه هستند دزهای بالاتر از کلسیم هم توصیه می شود.
آیا درمان کمبود ویتامین دی می تواند منجر به جلوگیری از حملات افتادن شخص شود ؟
بلی ، درمان کمبود ویتامین دی از آنجائیکه باعث بهبود عملکرد عضله می شود منجر به کاهش افتادن مکرر فرد می شود.